136
Zeynep Demirci
İspanya, Slovenya, Slovakya ve Türkiye’de, yurttaşlık eğitimi programı, öğretmene, öğ-
rencilerin okula ve topluluk hayatına katılımını değerlendirebilecek belirli kriterler sunmak-
tadır. Türkiye’de, “vatandaşlık ve demokrasi” dersinin verimliliğinin değerlendirilmesi, öğ-
rencilere topluluk hayatına aktif katılımları konusunda kendi becerilerini değerlendirmesi
anlamına gelen “kendini-değerlendirme” şeklinde yapılmaktadır. Genelde, okul hayatına
demokratik ve aktif katılımın arttırılmasını amaçlayan programlar, sadece öğrencilere de-
ğil, ailelere ve bazen öğretmenlere de temas etmektedir. Kıbrıs, İsveç ve Türkiye hariç,
bütün ülkeler, ailelerin okul yönetimine katılımlarına izin veren düzenlemelere sahiptir. Av-
rupa’da, ailelerin aktif olarak topluluk hayatına katılması yoluyla, çocuklarına örnek model
olmaları teşvik edilmektedir.
J.M.Montel’e göre, yurttaşlık eğitiminde iki unsur birbirini tamamlamaktadır: Bunlardan
ilki olan sivil eğitim, gündelik hayatta bireyler arası ilişkileri sürdürme eğitimidir. Yurttaşlık
eğitiminden bahsetmek, başkalarına saygıdan, bireysel özgürlükten, çevreye saygıdan vb.
bahsetmek demektir. Kısacası, uyum içerisinde toplumda yaşamayı öğrenmektir. İkinci
olarak, yurttaşlık eğitimi, ortak çıkara hizmet eden eğitimdir. Bir toplum, aynı toprak par-
çasında yaşayan insanların çıkarlarının basit bir biçimde yan yana dizilişi demek değildir.
Toplum, aynı zamanda bireysel çıkarların üstünde genel çıkarlara sahip bir gruptur. Bu
genel çıkar, topluma ve bireylere yeni bir kolektif boyut katar (Montel, 2003, ss.54-57).
Demokratik yurttaşlık eğitimi (ECD) çerçevesinde, yurttaş, genel olarak verili bir toplumda
diğerleriyle yaşayan bireydir. Bu çerçevede, yurttaş ve yurttaşlık kavramları statü ve rol
kavramlarını da kapsamaktadır. Yurttaşlık, haklar, zorunluluklar, görevler, aynı zamanda
eşitlik, çeşitlilik ve sosyal adalet düşüncesine de temas eder. Dolayısıyla bireylerin bir ara-
da hareket ettiği, kamusal alanda icra ettiği bütün faaliyetleri kapsamaktadır. ECD bütün
hayat boyunca devam eden bir öğrenme sürecidir. Amaçları ise, katılım, partnerlik, sosyal
birliktelik, erişim, adalet, sorumluluk ve dayanışmanın oluşturulmasıdır.
ECD, sadece okullarda değil, informel alanlarda da sürekli bir eğitimi öngörür. Aktivite ve
uygulamaların amacı, haklarını ve sorumluluklarını kullanarak gençlerin demokratik hayata
katılımına becerikli kılmaktır. Bu amaca ulaşmak için, insan hakları eğitimi, kolektif değer-
ler eğitimi, yurttaşlık eğitimi, genel eğitim, siyasal eğitim ve barış eğitimine önem verilir.
Yurttaşlık eğitiminde asıl amaç öğretim değil, öğrenimdir. Yurttaşlığın öğrenimi, manevi
düzeyde demokratik davranışların ve değerlerin gelişimini, bilişsel düzeyde ise, becerilerin
ve bilginin edinimini ifade eder. Bu amaçlara ulaşmakta en iyi yol ise uygulama ve deneyim
edinmedir. Bu nedenle, sadece teorik düzeyde kalmadan, uygulamalı faaliyetlerin oluş-
turulması yoluyla gençlere “iyi yurttaş” olma becerisinin kazandırılması öncelikli eğitim
programlarından biri haline gelmiştir.
Yurttaşlık eğitimi üzerine yapılan çalışmalarda, birey ve devlet arasında basit bir hukuk-
sal bağın ötesine geçen yeni yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımda, yurttaşların, siyasal,
